آفریدن ملت وحکومت، برشالوده ِ« منش مردمی »

حافـظ،آفریننده«منش ِمردمی ِ»

مـلـّت وحکومتِ نـوین ِایران

===================

حافظ شیرازی:

با« آزادی ازریا وزهد » هست

که «آزادی ازخشونت» پیدایش می‌یابد

ریاکاران و زاهدان، سازندگانِ دوزخ در گیتی هستند

 

چاک خواهم زد این دلـق ریـا ئی، چکنم

روح را صحبت نا جنس، عذابیست الیم

درفرهنگ ایران، پدیده صداقـت  « = راستی »، جدا‌ناپذیر ازحقیقت « = راستی » می‌باشد. گوهرانسان، که « حقیقت » است،  کشش به آشکارشدن دارد، و دراین آشکارشدن وشکفتن  که « راستی » باشد، « شـاد وخوش » می‌گردد، واگر از آشکارشدن، باز‌داشته شود، دچار« عذاب وشکنجه » می‌گردد و این باز داشته‌شدن گوهر انسان  را از آشکارشدن، « دوزخ = دُش+ اخو= دُژ+ اخو » می‌نامیده‌اند. باز داشتن گوهر انسان ازآشکارشدن، باز داشتن حقیقت ازپیدایش، ونابود کردن شادی درانسان یا عذاب درانسان هست. راستی وشادی( خوشی وسعادت ) وحقیقت، ازهم جداناپذیرند.

بدینسان، بازداشته‌شدن انسان ازپیدایش ِ گوهرش که « راستی= حقیقت » باشد، تولید عذاب دردناکیست که « دوزخ » باشد. کسی‌که انسان را شکفتن وروئیدن وگستردن بازمی‌دارد، نه تنها ضد حقیقت وضد خدا هست، بلکه « سازنده دوزخ درهمین گیتی » است. چنین قدرت‌هائی، وجود انسان را درهمین گیتی، تحول به « دوزخ » می‌دهند. چنین قدرت‌هائی، راستی یعنی حقیقت یا خدا  را دراجتماع، برمی‌اندازند ونابود می‌سازند.

دوزخ، « دُژ + اخـو » هست

« اخـو= خـوی » چیست؟

« اخو »، امروزه به واژه « خو= خوی »، سبک شده است.

و« خو» یا « خوی »، دراصل به معنای فطرت وسرشت انسانست، هرچند امروزه بیشتر به معنای « عادت » بکاربرده می‌شود. چرا « خـو» یا « اخـو» فطرت وسرشت وطبیعت انسان، شمرده می‌شد ؟ چون « خو یا اخو »، تخمی از« خوشه = اخوشه » اردیبهشت بود، که دراصل، « خدای ایران » بوده است. اردیبهشت، درفارس وسُغد، « ارتا وه خوشت = ارتا خوشت » نامیده می‌شده است که به معنای « ارتای خوشه ِ نیک » باشد. گوهرخدا برای ایرانیان، « خوشه = اخوشه » بوده است و تخم‌هایش که همه « ارتا » نامیده می‌شدند، افشانده و  در تن هرانسان « هِشته = واهـشتـه »، می‌شدند و با کاشته شدن بـذر( خو= اخو ) خدا در تن انسان، « بهشت = واهیشت = هشته » پیدایش می‌یافته است. این تخم خدا، که عنصرنخستین درانسان باشد، همان « آتش جان، یا تخم آتش، یا اخو، یا پرن یا هو فری » می‌باشد. « هـوفری = هـوپری » به معنای « عشق ودوستی نیکو، زیبائی نیکو » است. گوهرانسان، خوی، عشق وزیبائیست. گوهرانسان، آتش جان است که اصل عشق و زیبائیست. این آتش جان، نه تنها به فراز وبلندی می‌یازد وسرفرازمی‌شود، بلکه روشنی و گرمی را نیز که مهر باشد، می‌آفریند. به عبارت دیگر، گوهر انسان یا « خوی »، کشش به انبازو یارشدن با همه زیبائی‌ها درجهان دارد. پس جان انسان، یا « خوی یا اخو» سرچشمه زیبائی ومهر وعشق و روشنی ( بینش ) است. البته نام دیگر تخم یا بذر، « هاگ یا آگ» نیزهست که معربش، « حق » شده است. گوهر انسان، حق یا حقیقت و تخم خداست، که کشش گوهری به افزایش و رویش وسرفرازی وگسترش وفراخی ( fraa-uva= fraa-axv) دارد تا درگیتی واجتماع، پخش شود. بنا براین حقیقت ومهر( عشق ) و زیبائی، در تن خود انسان هست، و « راستی=صداقت »، فقط گسترش وپیدایش وفراخ شدن این گوهردرون یا تخم خدا هست.این راستی یا رویش وگسترش و افرازش، فرّخ وگستاخ و « اوستان اخو= ustan axv » نامیده می‌شد. البته « گستاخ » دراصل به معنای « صمیمیت واعتماد » است. درانسان، گوهریست که صمیمیست ومیتوان به آن اعتماد کرد.  حقیقت و عشق وزیبائی و بینش وروشنی، فوران وجوشش گوهر انسانند.

با بازداشتن  طبیعت انسان ازگسترش،

ضمیر انسان، دوزخ می‌شود

اکنون قدرت‌ها وشرائط و علل وعوامل اجتماعی وسیاسی و اقتصادی ودینی که مانع این گسترش شوند، ایجاد دوزخ ( دُژ+ اخو ) دروجود انسان می‌کنند. به عبارت دیگر، دوزخ، بازداشتن تخم خدا ( اخو، ارتا، هوفری ) درانسان ازرویش وگسترش‌ست، و بهشت، گسترش و رویش این اخو(خوی ) یا ارتا یا « هوفری » هست که شادی و بهزیستی است.

منش مردمی، که حقیقت ومهر و بینش وروشنی وشادی باشد، فطرت وطبیعت یا گوهر انسانیست، که  دراثر نبودن بازدارندگا ن، بهشت است، ودراثر علل وعوامل وشرائط وقدرت‌های بازدارنده، دوزخ می‌شود. دوزخ، زندانی سازی و درقفس انداختن « خدا، حقیقت، اصل زیبائی وعشق » در درون انسان است، که برترین عذاب وشکنجه می‌باشد.

این سرمایه فرهنگی، به رغم آنکه زرتشت ویزدان‌شناسی زرتشتی، برضدش برخاست و اسلام، درهمان راستا براین سرکوبی وخوارسازی و زشت سازی  وعذاب‌دهی آن افزود، همیشه  زنده ماند، و ازسر، به سبکها ورنگها وعبارت‌های گونا گون، در ادبیات ایران شکوفا  شد.

برای زرتشت، خدای ایران، خوشه انسان‌ها نبود

زرتشت، ارتا را به عنوان « خوشه » نپذ‌یرفت و این بدان معنا بود که دروجود هیچ انسانی، « تخمی ازخوشه خدا » نیست. به عبارت دیگر، درانسان، اصل حقیقت وزیبائی ومهروروشنی وبینش نیست. زرتشت، مجمرآتش ( تخم ) را ازبهشت آورد. ارتا واهیشت، تخم‌های خودرا ( ارتا ) نمی‌هشـتـد، بلکه زرتشت واسطه آوردن این آتشدان است و اهورامزدای زرتشت هست که اصل حقیقت ( روشنی وبینش ) ومهرو زیبائی و شادیست وبه آتش ( تخم ) روشنی می‌دهد.

باززائی فرهنگ ایران در اشعار حافظ شیرازی

ولی خرّمدینان همان تصویرپیشین ازرابطه خدای خوشه با انسان را نگاه داشتند، و این پیشینه فرهنگی درادبیات ایران ازسر، چهره نمود. نمونه برجسته رستاخیزاین اندیشه، اشعارحافظ شیرازی است. حافظ این « منش مردمی » را که انسان تخمی ازخوشه خداهست، و اصل مهروزیبائی وروشنی دراوهشته شده است، ازسربه گونه‌ای که درفضای اسلامی، تحمل پذیر باشد، عبارت بندی کرد :

گنج عشق خود، نهادی در دل ویران ما

سایه دولت (سعادت وکامیابی )  برین کنج خراب انداختی

جان، بی جمال جانان، میـل جهان ندارد

هرکس که این ندارد، حقا که آن ندارد

ارتا که « هوچهره = زیبا » است، و جانان ( خوشه همه جانها) است، جان هرانسانیست، و این تخمست که کشش ومیل به گستردن خود درگیتی و درتن شدن ( تنکرد) دارد. جان انسان که جمال جانان هست، چهره ( = تخمی ) ایست که علاقه به چهریدن ( chihrinidan) خود درگیتی دارد. خدا، علاقه ومیل وکشش به گیتی شدن وبه خود صورت وتن دادن دارد. آنکه جمال خدا را درخود ندارد ( اصل زیبائی )، علاقه وکشش میل به آراستن گیتی، به انبازشدن با گیتی را ندارد. علاقه به زیستن درگیتی، یک کشش خدائی درانسانست. دل، به قول حافظ، جام جهان‌بین را داشت ولی نمی‌دانست، و درهمه جا وازهمه کس آنرا می‌جست، تا بالاخره  درمی‌یابد که این جام جهان بین درفطرت خود او، ازهمان آغازآفرینش بوده است :

گفتم این جام جهان‌بین به تو، کی داد حکیم

گفت آن روز که این گنبد مینا می‌کرد

این اولویت عشق وزیبائی وروشنی وشادی درجان ( اخو= آتش جان = هوفری = ارتا )، با هیچ‌کدام از ادیان نوری، که روشنی وبینش وشادی را ازالاهان خود می‌دانند، سازگار نیست. و این عشق ( آتش= گرمی= مهر) وزیبائی وروشنی وبینش ( جام جم ) است که گرانیگاه زندگی انسانست

عشقت رسد به فریاد،  ارخود به سان حافظ

قرآن زبر بخوانی، در چهارده روایت

ثواب روزه و حج قبول، آن کس بـُرد

که خاک میکده عشق را زیارت کرد

 

انجام همه طاعات دینی وشرعی، بدون « عشقی که سرچشمه‌اش همان گوهرخدائی درجان خودانسان، یاهمان اخو یا هوفری » است، بی‌ارزش است. عشق وایمان، دوپدیده مختلفند. عشق یا مهر، ازجان انسان که «هوفری یا بذرخدا » هست، سرچشمه می‌گیرد و یقین ازاصالت خود دارد و نیاز به تابعیت ازکسی یا ایمان به کسی ندارد.

سلب یقین ازخود وتوانائی خردخود، دوزخست

این آتش جان، می‌یازد، سربرمی‌افرازد، می‌خواهد، کشیده می‌شود، کشش به فراسوی خود رفتن و انبازشدن با گیتی را دارد. خواستن ( خوا + آز)، از اخو، ازگوهرخویشتن،  آرزوکردن واشتیاق داشتن ومیل کردن است. « آز»، همان نیروی یازیدن، آهیختن از« خوی = اخو » هست.  دوزخ چیست‌؟ « دژ+ اخو »، گرفتن سرفرازی، سلب یقین ازخود، خود شکنی، سلب یقین ازتوانائی خرد خود، به کلید همه مسائل شدنست. اینها نابود‌سازی منش آزادی است، که دردناک‌ترین قربانی است که انسان باید با دست خودش دم به دم، انجام بدهد. با سرکوبی خرد خود ومطیع سازی آن، با ضدیت با سوائق و خواست‌های برخاسته ازگوهرش، باید آن به آن، با اکراه، همه  آنها را قربانی کند. با خشونت ( درشتی )، باید  گسترش حقیقت وعشق وزیبائی گوهرخود را باز دارد.

دین زرتشتی درایران، وسپس شریعت اسلام، جنبش‌های قهرآمیز برضد همه ارزش‌های فرهنگی ایران بودند و با وا‌داشتن وگماشتن انسان به خشونت ودرشتی « برگوهرغنی خود »، می‌خواستند اورا عبد وبرده وبنده، یا سربازِ فداکار خود سازند. دوزخ، درفرهنگ ایران، هیچ رابطه‌ای با « فراسوی گیتی و قیامت درآخرت » سروکار نداشته است، بلکه مسئله عذاب گوهرانسان درهمین گیتی بوده است. هنگامی‌که گوهر انسان، حق وامکان گسترش و رویش وپیدایش خود را دراین گیتی ندارد، گرفتارعذاب الیم و تنگی می‌شود که دوزخ ( دژ+ اخو ) نامیده می‌شده است و هنگامی‌که حق وامکان شکوفائی « اخو = ارتا » را دارد، بهشت می‌شود. دومفهوم « دوزخ » و« بهشت » که پدیده « دُژ زیستی » و « بهزیستی » دراین گیتی بود، با زرتشت، ماوراء الطبیعی و فراسوی گیتی ساخته شد.

چـرا هـر « زُهـدی »، « ریـا » هـست‌؟

زهد، امرونهی، یا تحمیل اراده خارجی را که با انگیختن ترس ( هیبت ) ممکن می‌شود، به « جنگ درونی خود انسان » تبدیل میکند. ازاین پس، خودِ انسان ( آگاهبود و عقلش )، گماشته آن اراده خارجی وقدرت ترس‌انگیز می‌گردد، تا با کشش‌ها وخواست‌ها و نیازهای جوشیده از اخو( خوی = هوفری= آتش جان ) که « رغبت » نامیده می‌شوند، بجنگد و آنهارا سرکوبی کند. آگاهبود وعقل، دست نشانده قدرت واراده خارجی می‌گردد، وخود را با آن عینیت می‌دهد. خود، هویت ِ قدرت‌مندی را می‌یابد که اورا « عبد » ساخته است.  انسان خودش ( آگاهبود وعقلش ) ازاین پس، باید برضد کشش وخواست و نیاز ِبرآمده ازجانش ( اخو= هوفری= ارتا ) برخیزد، تا « بی رغبت وبی میل، و بی آرزو، و بی خواست » شود، و ازآنچه بدان عشق می‌‌ورزد، روی برتابد، وپشت به آنچه ارج می‌نهد بکند، تا ازآن دورشود،  و آن را خوارشمارد، و خود این کشش‌ها ونیازها و خواست‌ها را که ازجانش می‌جوشند، بزرگترین دشمن به حساب آورد. این « خود » واین « عقل وآگاهبود »، دیگر، خود وخردی نیستند که ازجان ( اخو= هوفری = ارتا ) جوشیده باشند و گوهرشان، ضد « راستی = حقیقت » می‌باشد .

« آگاهبود وعقل انسان »، ضد حقیقتی می‌گردد که با « حقیقت درجانش » می‌جنگد، و آن را از « راستی = پیدایش » بازمی‌دارد. آگاهبود وعقل یا آنچه « خود » می‌نامند، دشمن جان ( اخو= هوفری= ارتا )  می‌گردند. این پیایند « زُهد »، و بنیاد « ریا ودوروئی ونفاق » است، واین دو هیچگاه جدا‌پذیر ازهم نیستند. هیچ زهدی، بدون ریا نیست.

درونی سـازی اراده خارجـی،

سرچشمه خشـونـت ( درشتی)

« رغـبـت »

درونی سازی اراده خارجی، درونی سازی ترس ( هیبت ) نیزهست، و با این درونی سازی ِترس هست، که خشونت ( درشتی ) و کینه توزی درانسان، بنیاد نهاده می‌شود. به عبارت دیگر با درونی سازی ترس هست که تعادل انسان به هم می‌خورد، و « خشم = قهرو پرخاشگری و تجاوزطلبی » پیدایش می‌یابد. درفرهنگ ایران، اخلاق برپایه « رغبت » بنا شده است، نه برپایه « ترس وانذاروهیبت وخوف ».

دل به رغبت می‌سپارد جان،  به چشم مست یار

گرچه هشیاران ندادند،  اختیار خود به کس

هشیار، اختیار خود را به هیچکس وهیچ قدرتی نمی‌دهد. فقط این زیبائی (هوچهره = فری= پری ) درهرچیزی است  که او را می‌کشد. او از زیبائی‌هائی که گوهرچیزهاست ( ارتا= هوفری) که بدان‌ها کشیده ( یازیده ) می‌شود. او فقط دل را به رغبت به زیبائی ( ارتای هوچهره وسریره = اصل زیبائی درهرجانی ) می‌سپارد. ناظم الاطباء، رغبت را همان « کیانیدن » می‌داند.  کیان ( kyaana ) طبع یا طبیعت یا « اصل وبنیاد هرچیزی» است.  « اخو= خوی= هوفری= زیبائی وعشق نیکو » درست همان اصل و بنیاد درانسانست. بعضی‌ها می‌‌گویند که رغبت، میل وتوجه وعلاقه به محبوبست. یا رغبت در هرچیزی بعد ازحب بدان حاصل می‌شود ». خواستن که « خواز= خو+ آز » باشد همان « یازیدن ازخوی یا یازیدن اخو » می‌باشد. این آتش جان ( هوفری= اخو= خوی ) هست که می‌یازد، می‌کشد. جان انسان، به چه کشیده می‌شود‌؟ به آنچه اورا می‌کشد، به آنچه درگوهرچیزها ( ارتا )، اصل زیبائیست. یازیدن این کشش گوهری انسان، به کشف زیبائی گوهری درچیزها و انسانها وطبیعت است.

به فرهنگ یازد، کسی کش خرد

بود درسرو، مردمی پرورد

آنکسی که مردمی را باخردش می‌پرورد، به فرهنگ کشیده می‌شود. این رغبت است. حافظ، رغبت، به قدرت وقدرتمندان وتاریخ آنان  ندارد. حافظ رغبت، به جنگ‌آوران وجهادگران عقیدتی ودینی ندارد، بلکه او، رغبت به داستان‌های مهرو وفا دارد‌:

ما قصه سکندر و دارا، نخوانده‌ایم

ازما، به جز حکایت ومهر و وفا مپرس

حافظ رغبت به شنیدن وخواندن داستان وحشت انگیزعاد وثمود قرآنی را ندارد که برای ایمان نیاوردن به پیغمبرالله، الله آنهارا با طوفان سهمناک، هلاک ساخت.

زدست شاهد نازک عذار عیسی دم

شراب نوش و، رها کن حدیث عاد و ثمود

او ازاین گونه عذاب دادنها برای ایمان نیاوردن، روبرمی‌گرداند. چنانکه  به تحقیرواکراه، به داستان طوفان نوح می‌نگرد که الله، همه مردم جهان را که به نوح ایمان نیاورده‌اند ( به جزعده معدودی که ایمان آورده‌اند )، با طوفان نابود می‌سازد‌:

پیش چشمم، کمتر است ازقطره‌ای

این حکایت ها که از طوفان کنند

رغبت، یازیدن گوهرجان( اخو= هوفری) است. یازیدن، کشیدن و خود را کشیدن و امتداد یافتن است. یازیدن دارای معانی 1- اراده وقصدکردن 2- آهنگ کردن ( آهنگ = کشش )، 3- کشیده شدن بسوی چیزی.« یازش»، قصد و آهنگ، تمایل وگرایش وتوجه، جنبش، نمو وبالندگی است. درخت ( در+ آختن، یاختن ) تخمیست که به فراز می‌یازد، می‌بالد.  آتش هم درشعله کشیدن، به فراز می‌یازد. سر یازنده، سرفرازنده هست. واژه « یاسه = ایاسه » هم همین معنای خواهش واشتیاق وآرزو را دارد. دراوستا، یاس ( yaas) به معنای آرزوکردن وخواستن است.  واژه « ایاز» نیز، دراصل همین « ایاسه » بوده است.  اینست که « خواستن = خواز= اخو+ آزیدن= یازیدن » و « نیاز»، بیان همین پیدایش کشش از طبیعت وفطرت یا گوهر( اخو= خوی = هوفری = ارتا ) انسان است. نیازی، به معنای « عاشق » است، چون این یازش ازگوهر( نی = نای = زهدان = سرچشمه آفرینندگی ) انسانست. نیاز( yaaz+ni ) به معنای : میل، خواسته، اظهارمحبت است.  ni-yaazenitan به معنای آرزوکردن، امیدوارگردانیدن، اغوا کردنست. پیشوند « نی=ni »، که نای باشد به معنای « اصل زایش وآفریننده » است.

این « خوی = اخو = هوفری = آتش جان » است که نیازدارد، که خواستگاراست که آرزومند است. این ها همه ،« یازش ِ» طبع یا بُن، بسوی زیبائی‌ها هستند. کاربـُرد واژه رغبت درعربی، ترجمه این نیازو خواستگاری و آرزومندی « هوفری یا آتش جان یا خوی = طبع » انسان هست. البته هنگامی که این « یازیدن »، دراثر « ترس = هیبت » ( درتحمیل اراده ِ قدرت خارجی )، مختل وآشفته شد، تحول به « آز » و « خشم » و « کین » می‌یابد. گوهرانسان ( اخو= فرن = ارتا )، کشش به بلندی وفرازی وگستردگی دارد و این پدیده « عشق واشتیاق و آرزومندی » برای جستجو و انبازشدن با « زیبائی ودوستی » بود.

روان آرزومندِ انسان

« روان انسان » که با بوی ( حواس وخرد ) درتن انسانست، و «urvan =urva » می‌باشد آرزومند و یازنده است . روان که به معنای « آذرفروز، آتش زنه » است، آتش جان را می‌افروزد وبدینسان، جان ( اخو) می‌خواهد، و آرزومی‌کند، و خواستارو مشتاق می‌شود . اساسا واژه ِ آرزو، «  erezura» بوده است که مرکب از « zura+ erez » می‌باشد. و این به معنای « نیروی بلندی وعلویت خواه ، نیروی اوج‌طلب، نیروی خود‌گستر و راست‌رونده » است.  البته این سائقه، در یزدان‌شناسی زرتشتی، شوم وتباه ساخته شده و « دیوی واهریمنی » گردیده است. واژه « آز» که امروزه برای ما، درراستای طمع و فزون‌خواهی بکار برده می‌شود، دراصل همان واژه « یاز= یاس» بوده است، ومعنای مثبت داشته است. با اختلال گوهرانسان، دراثر« هراس‌انگیزی قهر، وسلب اختیاروخواست واصالت ازانسان »، این نیروی مثبت، تحول به « آز= به معنای طمع وخشم » می‌یابد. درگزیده‌های زاد‌اسپرم ( 34 – 36 ) دیده می‌شود که این « آز= یاز= یاسه » افروخته شده از« روان »، سه گونه می‌شود « 1- چهری و 2- بدون چهر و 3- بیرون ازچهر».

1 آز ِچهـری، آن که اندرخوردن  است که جان بدوست ( گرسنگی وتشنگی ) و 2- آز ِبدون چهر، آرزومنـد در آمیزش است که خود « وَرَن = شهوت جنسی» خوانده می‌شود 3- آز ِ بیرون ازچهر، آرزوی برهرنیکی که بیند یا شنود. همه اینها از روان که درواقع نیروئی از« اخو= ارتا = هوفری » یا اصل زندگی و جانست برمی‌خیزند. گرسنگی وتشنگی و کشش آمیزشی و نیکی و زیبائی‌خواهی، همه کشش‌ها ویازش‌های روان  و به هم‌پیوسته هستند که  از « اخو= هوفری= آتش جان » سرچشمه می‌گیرند. اینها همه « نیاز= ni-yaaz» هستند.

سرفرازی و بلندی خواهی و نیکی و زیبائی خواهی، مانند گرسنگی وتشنگی و آمیزش خواهی و نیکی خواهی، همه ازروان درتن فرامی‌جوشند و همه خواستار آمیزش با پدیده های زندگی درگیتی هستند، تا گیتی را آباد کنند و کلید پیدایش گنج‌های نهفته زیبائی و خوبی ازجان‌ها شوند. جمشید ( تصویر بن انسان، درفرهنگ زنخدائی ایران ) درست با همین خواست ( خواز= خوا + آز) ویاسه، خواستار بهشت ساختن ازگیتی است.

زُهد و ریا، علت پیدایش ِخشونت ( درشتی )

خواستِ « نیکی و زیبائی و شادی »  درگیتی را، نمی‌توان از« یازیدن به بلندی = سرفرازی و آرزو ( erez+zura ) جدا ساخت. انسان درخواست، نه تنها بسوی نیکی و خرسندی می‌یازد، بلکه به بلندی وسرفرازی نیز می‌یازد. اینها انباز با‌همند. انسان درنیکی کردن وزیبائی آفریدن، سرفرازمی‌شود وعلویت می‌یابد. افراختن، همین فرا آختن یا فرا یازیدنست. با نیکیست که انسان سربلند می‌شود، گوهرخدائیش را می‌یابد.

سرش راست برشد چوسروبلند   

به گفتارخوب وخرد کاربند

همانسان که جمشید با خواستش، همه نیکوئی‌ها را درگیتی می‌کند و با کاربستن خرد در پدید‌آوردن نیکی‌ها، به آسمان پروازمی‌کند، ولی درست « خدای قدرت‌خواه تازه »، همین « بلندی گرائی » را گناه می‌داند. منیدن (= اندیشیدن ) بایستی ازسرفرازی‌خواهی، جدا ساخته شود و گرنه، منی‌کردن وبرترین گناهست. منیدن که اندیشیدن باشد، گناه ونخوت وطغیان می‌شود.

با گفتارخوب وکاربستن خرد برخاسته ازجان خود، سرفرازمی‌شود. ولی درست این بخش ِ سرفر‌ازی وعلویت یا گرایش گوهر به بلندی، مورد پسند الاهان قدرت‌خواه نمی‌باشد. بنا براین ازاین پس، بایستی آنچه را این خدای قدرت‌خواه امرمی‌کند، کرد و آنچه را نهی می‌کند، نباید کرد، تا فقط او « بلند وسرفراز» بماند. فقط اوست که آسمان‌ها وعرش، جای اوست. کسی‌که نیکی وبدی را معین می‌سازد ، او حق به برتری و آسمان وعلو دارد. آتش ِجان انسان، « هوفری = زیبائی وعشق به » نیست. آتش جان انسان، ارتا ( راستی وحقیقت وبلندی ) نیست. چون اخو که تخم ارتا هست، سرافرازنده است. صفت ارتای خوشه ( اردیبهشت ) سرفراز است.

نام ارتا، دراصل « اشون = asha-van است ( مانند اردوان = ارته – وان ). ارتا ( ارته )، همان « اشه » هست. ارتا، تخم آتش یا آتش جان، تخم راستی است. آنچه درتخم ( چتره ) هست، درچهره وصورت یا پیدائی نیزهست. ازاین رو معنای اصلی « اشه »، « درون نما = شفاف = صفا » است و این شفافیت است که به پاکی ومقدس بودن ترجمه می‌گردد.  پاک، آنچیزیست که نهانش، آشکار است. با نگاه درصورت وچهره، می‌توان نهانش را دید. به عبارت دیگر دراو « ریا » نیست. دراو،« خدعه و تزویر ومکر و زرق » نیست. این آتش جان است که درشعله شدن، خودش روشنی وگرمی می‌شود. درپهلوی، درست به این « اشون »، « اهرو= ahru گویند که سپس « اهلوب » شده است. البته در زرتشتی‌گری، معنای اصلی « اشون » که نام « ارتا » هست معنای « پرهیزگار وعادل ومقدس » پیدا می‌کند که برای موءمنین به آموزه زرتشت به کار برده می‌شود.  اینکه « اشه » همان « ارته »، تخم آتش ( آتش جان » هست، می‌توان در واژه‌های «  اشتو » و « اشپو» ردپای آنرا یافت، چون « اشتو » به معنای انگشت و زغال است و « اشپو» به معنی « زغالدان » است. درست این همین واژه اشو= اهرو= ahravکه درعرف زرتشتی به موءمن پرهیزگارومقدس گفته می‌شود، بهترین گواه بر پیوند گسست‌ناپذیر« نیکی وراستی= این‌همانی نهان با آشکار » با « بلندی و صعود و علو هست، چون  ahraamitan به معنای بلند کردن وصعود و بالارفتن است. واژه مقدس = اشون، یا اشه  را که اغلب روشنفکران با نفرت بدان می‌نگرند، واژه‌ایست که بنیاد فرهنگ سیاسی واجتماعی ودینی واخلاقی ایران بوده است، و به معنای « این‌همانی نهان با آشکار= راستی = حقیقت » می‌باشد. مقدس و پاک و صافی کسیست که آنچه درگوهر ونهانش هست، در اندیشه و گفتار و کردار واحساساتش، چهره آشکار پیدا می‌کند. خدای ایران، ارتا، پیکریابی این اصل بزرگ اجتماعی وسیاسی واخلاقی ودینیست.

 

حافظ و بهشتِ راستی، و دوزخ ِ ریا

همین سراندیشه فرهنگ ایران درضمیر حافظ است که ریا برایش، برترین عذاب و دوزخ زندگی می‌گردد. می و میخانه وخرابات و پیر می‌فروش و سرشته‌شدن گل انسان با می  درآفرینش، همه بیان خواست بنیادی این فرهنگ درسرچشمه نیکی وزیبائی وحقیقت وآزادی و بلندی بودن جان انسان و کشش یا یازش به چهره‌یابی این گوهر انسانیست، تا آشکار ونهانش باهم این‌همانی یابند، واین پیدایش اوج شادی وطرب و سعادت و دولت است.

درونی‌سازی هر امر و نهی‌ای، از « کشش وخواست ویازش وآرزوی وعشق وبالاخره اختیارخود » گذشتن است. و این یک تجاوز و خشونت ( درشتی ) به خود است که نامش را « ذبح مقدس یا قربانی » گذاشته‌اند. رسم ِقربانی یک حیوان، چیزی جز رسم  قربانی پنهانی خود نیست. انسان آن حیوان را به جای « عشق وآرزوی و خواست ویازش وخواست خودش » می‌کُشد. پذیرش هر امرونهی از این الاهان، چون « رغبت » نیست، تجاوز به خود، تجاوز به همه کششها و یازش‌ها ومهرها وخواست‌هایست که مستقیم از جان خود انسان بر می‌افروزند . واین « ازخود واختیارخود ونیازخود وخواست خود وآرزوی خود گذشتن »، بنام « قربانی کردن » هم مقدس ساخته می‌شود وهم تبدیل به « جشن وشادی » ساخته می‌شود. انسان این اوج قساوت وخشونت خود را که درحیوان کشی، خود‌کشی می‌کند، مقدس می‌سازد، وعذاب را، تحول به جشن وشادی می‌دهد. انسان برای قساوت وخشونت در آمادگی به خودکشی، جشن می‌گیرد وشادی می‌کند.  این عذاب‌دهی خود، برضد خود‌گستری و خود‌افرازی است که جوشش مستقیم وبی‌واسطه جان ( اخو= خوی ) هست، فضیلت وتقوای دینی و مقدس وجشن، ساخته می‌شود.

این قربانی را درمیترائیسم، « دروش » می‌نامیدند که دراصل « درفش = سنان ونیزه » بوده است. درمیترائیسم که پدرهمه ادیان ابراهیمی است، « دروش » را به شاهرگ گاو قربانی می‌زدند، واین همان واژه « درشتی » امروزه ما شده است. خشونت هم از واژه « خشن » ساخته شده که « نی و نیزه » باشد که ازآن « سنان = دروش » می‌ساخته اند.خشونت که همان « درشتی » باشد، همان « قربانی » گاو( = جان )، برای « قبول خود‌کشی » انسان بوده است، که یهوه وپدرآسمانی والله می‌خواسته اند و برترین فضیلت می‌دانسته اند. با این خود کشی ( قطع اصالت خواست وآرزو وکشش وعشق وروشنی ازجان خود )، دیگرکُشی و « جان آزاری بطورکلی و زدارکامگی = کام گرفتن از قهرورزی و درشتی » آغازمی‌شود. آنکه حاضراست جان خود را درشادی برای قبول امرالاه ( اله ) خود، بیازارد، حاضراست هرجان دیگری را برای سلب این اصالت، بیازارد. بدین سان، درشتی یا خشونت یا دیگرکشی و دیگر آزار‌ی و « کام بردن از آزُردن دیگران »، جانشین « قداست جان » می‌گردد که با آن، انسان، حق آزردن هیچ جانی را نداشت، چون خودش، بخشی از جانان ( همه جانی ) بود. ازسوائق و خواست‌ها وکشش‌ها و عشق‌ها‌ی شعله‌ورشده از آتش جان ( هوفری = ارتا = اخو ) گذشتن، ازخود گذشتن و خود را کشتن است.

« خود= خوات=xvat » که همان « اخو= خوا » هست، تخم خدای خوشه نیست، بلکه «  کثافت ومدفوع وگند و آلودگی و کثیف » است. درست واژه « پرهیزکردن » که همان معنای « زهد » را دارد، گواه براین تجربه است. واژه پرهیزکردن که « parhextan » باشد ازدو بخش « par-hextan » ساخته شده است. پرهیزگار،  parhextaar می‌باشد. پسوند « هختن hextan» از واژه «  hexar= hixra» برآمده است که به معنای کثافت و مدفوع و آلودگی و گند و نا‌پاکی = نجس بودن » است. پر‌هیختن، دورجستن از گند و ناپاکی و مدفوع و کثافتست. این همان نفس لئیم واماره یا هوی هست. هوی ( hva= huva= =ahv   xv ) دراصل به معنای « ازخود بودن = قائم به ذات خود بودن » است. درست سرفرازی، همان گند و ناپاکی‌ست. ازخود، قائم به ذ‌ات خود نباید بود.  زهد، با روی برگرداندن ازاین خود و از کشش‌ها ویازش‌ها وعشق‌ها وآرزوهای خود است، چون خود، گند و نجس است. همه خوبی‌ها و روشنی‌ها و خیرها از اراده و امر ونهی آن الاه می‌آید.

اینست که زهد که ترک آرزو وخواست وکشش ویازش وعشق جوشیده ازجان ( اخو= هوفری ) خود هست، سازنده « دوزخ = دژ+ اخو » است، خود‌کشی است. طبعا « ریا = دوروئی = زرق » پیدایش می‌یابد، چون آرزو و کشش و یازش و اشتیاق و خواست ونیاز وعشق برخاسته از جان ( اخو)، کشتنی وحذف‌کردنی و نابود کردنی نیستند، بلکه همه امر و نهی‌های این الاهان وقدرت‌مندان را، پنهانی، دور می‌زنند، و آنها را وسیله و آلت و ماسک بروز و ظهور خود می‌سازند. اینست که « زهد » را از « ریا و زرق وتلبیس و دوروئی » نمی‌شود ازهم جدا ساخت.این دو باهم پیدایش می‌یابند و با هم می‌زیند.

این خودکشی در زهد ( سلب اختیار و خواست و آرزو و میل وعشق ازخود ) راه را برای « سلب اختیار و آرزو و خواست و نیاز وعشق از دیگران باز می‌کند. وقتی کشتن خودم، برایم مقدس وجشن شد، کشتن خواست وآرزو و اختیار وعشق دیگران، تکلیف من می‌شود و شرم بکلی ازبین می‌رود، وقساوت و تهدید وخشونت‌گری، وعدم احساس هم‌دردی، فضیلت می‌گردد. قساوت وخشونت، تبدیل به جشن ( زدارکامگی ) می‌گردد. کشتار دیگران وخشونت با دیگران و به وحشت انداختن دیگران، عید می‌گردد.

هرعمل و اندیشه و گفته‌ای که به دیگران، تحمیل شود ( به اجباروتهدید، اطاعت کرده شود )، اصل تجاوزگری و درشتی ( خشونت ) می‌شود. ما می‌انگاریم که ستم ِ ستمگر، ستمدیده را برضد ستمگر می‌سازد. ولی امکان این واکنش، بستگی به قدرت ستمگر و عجز ستم‌دیده دارد. هرستم‌دیده‌ای برغم این ستم، عاجزاست که دربرابر ستمگر بایستد و پاسخ او را بدهد. بدینسان، تعادل روانی ستم‌دیده، به هم می‌خورد. و از آنجا که نمی‌تواند ( عاجزاست ) که دادخواهی بکند، این ستم را درجائی دیگر و به کسی دیگر که می‌تواند، جبران می‌کند. درتجاوز به دیگران که می‌تواند، ترمیم تجاوز و خشونتی را می‌کند که ستمگر بدو کرده است.  بدینسان او، ازهمه کسانی که قادر باشد، انتقام آن ستم از ستمگر را می‌گیرد.  علت هم اینست که « دیگران »، با او، درمقابل ستمگر، ازحق او دفاع نکرده‌اند و همه، این ستم را ازستمگر، پسندیده‌اند و درسکوت، روا داشته‌اند. بدینسان، همه زاهدان ( با قبول آن اوامرو نواهی تحمیلی که درونی ساخته‌اند )، خشونت‌گرو تجاوزطلب می‌گردند. درخشونت وعیب‌گیری از مردمان وسختگیری از آنها ، جبران همان تحمیل امر و نهی از الاه را به خود می‌کنند. به ویژه که الاهش را هم عادل بداند و ستمش را، عدل به خود بشمارد. بدینسان، هیچگاه نیز به فکر مقابله با الاه نمی‌افتد ولی درقبول امرونهی‌اش، نا آگاهبودانه، این تجاوز به جان او کرده می‌شود که روان را نا‌ترازمند می‌سازد و او نا‌آگاهانه ، سرچشمه خشونت ودرشتی وتجاوزخواهی و زدارکامگی می‌گردد.

حافظ، شادی پنهانی را نمی‌خواهد

شادی آشکار، اوج پیدایش راستی وحقیقتست

آنچه درفرهنگ ایران، با ارزش و زنده و مردمی بود و دراثرسلطه شریعت اسلام، سرکوبی شد و به ظاهرشکست خورد، ولی بزودی پوست کهنش را انداخت، و درمقابل آموزه‌ی اسلامی درزهد‌گرائی که درجامعه قدرت انحصاری را ربوده بود، ازنو عبارت‌بندی شد و چهره‌های تازه به خود داد. کاربُرد تصاویر« خوشه بودن خدا وتخم‌های خوشه بودن انسان »، درتضاد کامل با « توحید اسلامی » بود، و برای باززائی فرهنگ ایران، رفتن این راه، محال شده بود. این بود که باززائی با همان « تجربه عذاب انسانی ازریا یا ناراستی  » ممکن بود. انسان، با سلطه‌یافتن شریعت ( امرونهی با اجبارواکراه و احتساب )، از« پنهان ساختن خود » عذاب می‌کشید. انسانی که نمی‌تواند نیاز وعشق وآرزومندی وخواست وکشش جوشیده از جان ( اخو= خوی ) خود را درکرداروگفتارواندیشه آشکارکند، و امر ونهی با احتساب وزهد، همه راه‌ها را به او بسته‌اند و خود اورا، پلیس درونی، قاضی درونی، جلاد درونی، زندان‌بان درونی، شکنجه‌گر درونی ساخته‌اند،  می‌خواهد ازاین « دوزخ = دژ+ اخو » بگریزد.   او، از« خود را همیشه مخفی کردن » خسته وملول و آزرده می‌شود . درک واحساس این اکراه وعذ‌اب تنگی، وشکوه و شکایت ازآن، برداشتن نخستین گام بسوی آزادی وحقیقت است. جانی که کشش ذاتی به آشکارشدن دارد، دربازداشته‌شدن درزهد و ریا وخود‌داری و احتساب مذهبی و امربه‌معروف ونهی ازمنکرجامعه، مجبور به مخفی‌سازی وپنهان‌سازی خود می‌شود که بزرگترین عذ‌ابست. این بزرگترین عذابست که جان ( اخو= هوفری ) انسان نمی‌تواند آشکار شود، و راست( حقیقت ) باشد. ودراین آشکارشدن است که شادی آفریده می‌شود، و شادی، درانبازشدن با دیگران، ممکن می‌گردد. شادی، درباهم ازشادی بهره مند شدن، ممکنست. باهم شاد شدن، اصل بنیاد گذار اجتماعست. اجتماع، در اشتراک مردمان درشادی باهم، تاءسیس می‌شود.

شراب وعیش نهان چیست ؟ …. کار بی بنیاد

زدیم برصف رندان و هرچه بادا باد

انفرادی‌کردن شادی، ازبین بردن اصل اجتماع‌سازاست.  اجتماع، هنگامی  آفریننده واستوار و نیرومند است که زندگی برای همه، شرکت در جشن وشادی باشد. درونی کردن وانفرادی کردن شادی، بنیاد اجتماع را ویران می‌کند.

فتوی پیرمغان دارم و،    « قولی است قدیم »

که حرام است می آنجا، که نه یار است و ندیم

گر از آن آدمیانی که بهشتت، هوس است

عیش با آدمئی چند، پریزاده کنی

نوشیدن می، وجشن‌های چرخشت ( شیره انگورگیری و خُم‌اندازی آن )  و پائیزی ( مهرگان ) درست اصل اجتماع‌ساز ایرانیان بود‌ه است. روز دوم مهر که روز بهمن، اصل خرد وبزم ( بزمونه ) است ، جشن شراب نوشی بوده است.

چون دراین جشن‌ها با نوشیدن می ( دوستگانی ) همه می‌توانستند باهم احساسات و اندیشه‌ها وخواست‌ها وآرزوهای گوهری خود را با دیگران درمیان گذ‌ارند. ازاین رو، بزرگترین خدای ایران ( خرّم )، که نام نخستین روز ماه بود، «جشن ساز» نامیده می‌شد. جهان واجتماع را به غایت شرکت همه درجشن می‌ساخت. واین خدا، بنیاد فطرت هرانسانی بود. خرّمی، کشش گوهر انسان وضمیر انسان به تجلی ، به آشکار( اشه + کار )، برای انبازساختن دیگران در خرّمی است. با زهد واحتساب ( که امروزه نام  پاسداری به آن داده‌اند و واژه پاس‌داشتن را متعفن ساخته‌اند )، راه گشایش این منش مردمی ( اخو= ارتا = هوفرن ) به بیرون بسته می‌شود.

ضمیر دل نگشایم به کس، مرا آن به

که روز‌گار، غیور است و ناگهان گیرد

راه شادی وجشن را درگیتی با زهد واحتساب به او می‌بندند و ضمیرش را دوزخ ( دژ+ اخو ) می‌سازند و‌لی  وعده  لذت از زندگی را پس ازمرگ به او می‌دهند‌:

از لذت حیات ندارد تمتعی،  امروز

، هرکه وعده به فرداش می‌دهند

ولی جان وضمیر، این شادی را اکنون دراین گیتی می‌خواهد

حاشا که من به موسم گل، ترک می  کنم

من لاف عقل می‌زنم،… این کار کی  کنم

شادی از راستی ( = حقیقت ) که پیدایش وآشکارشدن جان که پنهان باشد، جدا ناپذیر است. او می‌داند که حقیقت را باید آشکارساخت و به واعظ و زاهد و محتسب و قاضی و مفتی وشیخ آشکارا گفت، که آنها « بوی حق » را نشنیده‌اند.

واعظ ما، بوی حق نشنید، بشنو، کاین سخن

درحضورش نیز می‌گویم، نه غیبت می‌کنم

 

این ریا = زهد، که جامه‌ی همیشگی انسان دراجتماع می‌شود، چنان زندگی را برای او عذاب آور می‌سازد که می‌خواهد آنرا چاک بزند:

چاک خواهم زد این دلق ریائی، چکنم

روح را صحبت ناجنس، عذابیست الیم

چرا ؟ چون او درگیتی پیدایش یافته است، تا با مردم چشمم، رخ ِارتا = هوفری ( زیبائی وعشق نیکو ) را درهرچیزی ببیند

مراد دل ز تماشای باغ عالم چیست ؟

به دست مردم چشم، از رخ تو گل چیدن

 

چون « اشه »، که آشکارشدن ارتا ( هوفری = آتش جان ) ازسرّهرچیزی ( سرّ= سریره = زیبائی، صفت ارتا ) درجهانست، « هوچهره = هجیر= زیبائی » است. و « ازل » که خوارزمی درمقدمة الادب معنای آنرا دختر باریک میان می‌داند، همین ارتا هست که اصل زیبائیست

در « ازل »، پرتو حسنت، ز تجلی، دم زد

عشق پیداشد  و آتش به همه عالم زد

 

با زیبائی ِ( هوچهره = سریره = سری ) ارتا، که « آذرفروز» است، این عشق را درهمه جا می‌افروزد. داستان آفرینش ایران، جهان را پیدایش این زیبائی و افروزندگی مهر درسراسرگیتی می‌دانست که شیفته ازدیدن این زیبائی می‌شود.

Filed under: فرهنگ ایرانی |